از ارتش مردمی انقلاب ایران تا سپاه پاسداران


در ماه های اول پیروزی انقلاب که نگرانی از احتمال کودتا در ارتش و دیگر ساختارهای باقیمانده از دوره پهلوی وجود داشت، گروهی از جوانان انقلابی با حمایت آیت الله خمینی در فکر تاسیس یک ارتش مردمی برآمدند تا هم از انقلاب تازه پیروز دفاع کند و هم در حوادث غیر مترقبه همچون سیل و زلزله به کمک مردم بشتابد.

محمد محسن سازگارا، از اولین اعضای سپاه پاسداران که از دوره اقامت آیت الله خمینی در دهکده "نوفل لوشاتو" در حومه پاریس همراه او بود، می گوید: "فکر تاسیس یک ارتش مردمی برای سازماندهی انقلاب اولین بار در نوفل لوشاتو شکل گرفت، اما انقلاب با سرعتی بیش از پیش بینی ما به پیروزی رسید."


در چنین وضعیتی طرحی که در پاریس به ذهن انقلابیون رسیده بود، در تهران به اجرا درآمد و در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ با فرمان آیت الله خمینی به شورای انقلاب، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تاسیس شد.

تولد "ارتش مردمی"

اگر چه عباس امیر انتظام سخنگوی دولت موقت در دوم اسفندماه ۵۷ خبر شکل‌گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به مطبوعات داده بود اما این نیرو از روزهای نخست پیروزی انقلاب در مساجد، اماکن دولتی، پادگان ها، کاخ ها و مراکز حساس کشور شکل گرفته بود. با این همه با فرمان آیت الله خمینی به شورای انقلاب و تأسیس شورای فرماندهی سپاه گام اساسی برای سازماندهی این نهاد برداشته شد.

تا پیش از فرمان آیت الله خمینی، چند گروه تحت عنوان سپاه پاسداران فعالیت می کردند. برخی از نیروهای سیاسی تحت فرماندهی حسن لاهوتی در باغشاه در مرکز تهران مستقر بودند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد، برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن پا برجا می ماند. حدود وظایف و قلمرو مسؤولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسؤولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون تعیین می شود

عده‌ای دیگر نیز به سرپرستی محمد منتظری و محمدکاظم موسوی‌ بجنوردی دراداره گذرنامه فعلی (مرکز گارد شهربانی) استقرار پیدا کرده بودند.

عباس زمانی (ملقب به ابوشریف) نیز که بعدها اولین فرمانده سپاه شد، به همراه نیروهای خود پادگان جمشیدیه را در اختیار داشت.

پاسداران مستقر در خیابان سلطنت‌آباد (پاسداران فعلی) نیز به اعضای نهضت آزادی ایران که افراد کلیدی آن در دولت موقت حضور داشتند، نزدیک بودند.

بعد از اختلاف نظرها و آشفتگی هایی که بوجود آمد، شورای انقلاب تصمیم گرفت که نیروهای مسلح مردمی را که فکر تاسیس آن از زمان حضور آیت الله خمینی در پاریس وجود داشت را با نام " سپاه پاسداران انقلاب اسلامی" سازماندهی کند.

برای تصمیم گیری در این مورد نیروهای سپاهی مستقر در چهار منطقه تهران نمایندگان خود را برای بحث درباره این موضوع معرفی کردند.

افراد معرفی شده که ۱۲ نفر بودند بعدها به عنوان اعضای شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی معرفی شدند.

این افراد عبارت بودند از عباس زمانی، جواد منصوری، عباس دوزدوزانی، محمد منتظری، یوسف کلاهدوز، محمدکاظم موسوی بجنوردی، مرتضی الویری، محمد بروجردی، محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و علی دانش ‌منفرد. از طرف شورای انقلاب هم اکبر هاشمی رفسنجانی معرفی شد.

سپاه و جنگ هشت ساله

سپاه در آغاز دوره فعالیت، یک نیروی شهری به حساب می آمد که با توجه به شرایط روزهای پس از انقلاب در جامعه ایران و از هم گسیختگی قوای انتظامی کشور، مأموریت حفظ نظم و امنیت عمومی و در نهایت نگهبانی از انقلاب را عهده دار شده بود.

شرح وظایف سپاه در هنگام تاسیس - کمک به اجرای امور انتظامی، امنیتی و کنترل، تعقیب و دستگیری عناصر ضد انقلاب. - مبارزه ی مسلحانه علیه جریان های مسلحانه ی ضد انقلاب. - دفاع در برابر حملات و اشغالگری های عوامل یا قوای بیگانه در داخل کشور. - همکاری و هماهنگی مؤثر با نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مطابق آیین نامه های مربوطه. - تربیت و آموزش اخلاقی، ایدئولوژیکی سیاسی و نظامی کادرهای سپاه. - کمک در اجرای دستورات انقلاب اسلامی و دادگستری دولت جمهوی اسلامی. - حمایت از نهضت های رهایی بخش و حق طلبانه ی مستضعفین جهانی تحت نظارت رهبری انقلاب. - مشورت و استفاده از نیروهای انسانی و تخصصی سپاه به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه و کمک به پیشبرد طرح های عمرانی دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور استفاده ی هر چه بیشتر از نیروی پاسداران. اطلاعیه شورای فرماندهی سپاه در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸

اولین فرمانده سپاه پاسداران که از سوی آیت الله خمینی منصوب شد محسن رضایی بود که در سن ۲۸ سالگی و در کوران جنگ ایران و عراق به این سمت رسید و ۱۸ سال نیز فرمانده سپاه باقی ماند.

در ۲۶ شهریور سال ۱۳۶۴ سپاه که رفته رفته در جریان جنگ با عراق به یک نهاد نظامی جدی تبدیل می شد، طی فرمان دیگری از سوی آیت الله خمینی به نیروهای سه گانه زمینی، هوایی و دریایی مجهز شد.

در دوره فرماندهی محسن رضایی، عمده فعالیت سپاه ابتدا مبارزه با گروه های جدایی طلب بود که بیشتر در مرزهای غربی ایران فعالیت می کردند.

مبارزه با سازمان مجاهدین خلق نیز که پس از خرداد سال ۱۳۶۰ با اعلام مبارزه مسلحانه عملا وارد نزاع با حکومت ایران شد نیز خود به خود در دستور کار سپاه قرار گرفت.

حفاظت از شخصیت های دولتی و مذهبی نیز در دوره ای که با اعلام جنگ مسلحانه مجاهدین موجی از ترور سراسر ایران را فرا گرفته بود همراه با امنیت پروازهای مسافربری ایران به سپاه واگذار شد که این دو تاکنون نیز ادامه دارد.

سپاه پاسداران که ارتش عقیدتی جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید بر پایه پیروزی در مهار پیشروی ارتش عراق، در صحنه سیاسی کشور به عنوان ارتش اول نمود یافت و در حوادث سیاسی و اقتصادی و اجتماعی سال های بعد نفوذی گسترده یافت و با استفاده از بسیج که در اختیار این سپاه قرار گرفته نفوذ خود را به عنوان عاملی مهم در تصمیم سازی های کشور نشان داد.

دوران فرماندهی محسن رضایی سپاه را به دلیل حجم فعالیت های انبوه و عمدتا نظامی و انتظامی آن می توان پر حادثه ترین دوره حیات آن دانست. با این همه در دوره های دیگر فرماندهان سپاه، فعالیت و مسئولیت های تازه ای برای این نیرو فراهم شد.

گسترش وظایف سپاه

با پایان یافتن جنگ هشت ساله ایران و عراق، به نظر می رسید که اینک یکی از مهترین ماموریت های سپاه به پایان رسیده بود. این موضوع همراه با درگذشت آیت الله خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی در حال تاثیر گذاری بر فضای پرحرارت بدنه سپاه بود که تصمیم به ورود آن به عرصه عمران و ساخت و ساز کشور گرفته شد و همراه با فعالیت های اقتصادی، روز به روز قدرت اقتصادی سپاه نیز افزون تر شد.

این وضعیت نه فقط تا پایان دوران فرماندهی محسن رضایی که تاکنون نیز ادامه داشته است. آقای رضایی در سال ۱۳۷۷ در دوره ای که حدود یک سال از عمر دولت اصلاح طلب محمد خاتمی می گذشت با مسئولت نظامی خداحافظی کرد و در کنار اکبر هاشمی رفسنجانی که روزگاری فرمانده جنگ ایران و عراق بود با سمت دبیری، به مجمع تشخیص مصلحت نظام رفت.

در این زمان یحیی رحیم صفوی با حکم آیت الله علی خامنه ای فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد.

هشدار به رییس جمهوری

دوران ۱۰ ساله فرماندهی رحیم صفوی بر سپاه در مقایسه با دوره قبلی آن که ایران درگیر جنگ با عراق بود دوره ای آرام تر محسوب می شد. اما ماه های آغاز فرماندهی آقای صفوی همزمان با اوج دوره اصلاحات در دولت خاتمی بود.

مخالفت با برخی از سیاست های دولت محمد خاتمی که یکی از شعارهایش توسعه سیاسی بود باعث شد در این زمان سپاه با یادآوری وظیفه ذاتی اش که "پاسداری از انقلاب" است، وارد صحنه شود.

نامه هشدار آمیز گروهی از فرماندهان نظامی ایران به آقای خاتمی درباره شرایط فرهنگی وقت ایران یکی از نقاط عطف دوران ریاست جمهوری او محسوب می شود.

در این زمان نیروهای سپاه با دور شدن از روزهای جنگ هشت ساله با عراق به یکی از مدعیان عرصه عمران و ساخت و ساز کشور از جمله سدسازی، راه سازی، ساخت تاسیسات بندری و اسکله، خودرو سازی و ساخت واحد های مسکونی، بدل شد که روز به روزقدرت اقتصادی آن افزون تر می شد.

فعالیت در امور اقتصادی و عمرانی

"قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا" عمده این فعالیت ها را سازماندهی می کند. این قرارگاه به گفته یحیی رحیم صفوی، فرمانده پیشین سپاه بیش از ۱۵۰۰ پروژه بزرگ را در دو دهه به پایان رسانده و در سال های اخیر در صنایع نفت و گاز ایران نیز حضور یافته است.

قرارگاه سازندگی خاتم ‌الانبیا بنا به گزارش سپاه به کمیسیون بودجه مجلس هفتم شورای اسلامی ۸۱۲ شرکت ثبت شده در داخل و خارج ایران دارد. این قرارگاه مجموعه ای است که از بعد از جنگ با عراق با دستور رهبر جمهوری اسلامی که فرمانده کل قوای مسلح این کشور نیز هست و با امضای اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری وقت ایران تاسیس شد.

نقطه اوج حضور سپاه در این عرصه مربوط به سال های پایانی فرماندهی آقای رحیم صفوی است که سپاه با در اختیار گرفتن کنترل فرودگاه تازه افتتاح شده امام خمینی در نزدیکی تهران، پیمانکار ترکیه ای فرودگاه را مجبور به خروج از این کشور کرد و ادامه ساخت فرودگاه را به عهده گرفت.

حدود دو سال پیش از این روزنامه اقتصادی "سرمایه" در گزارشی به شرایط نابرابر شرکت های وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا با بخش خصوصی اشاره کرده بود و از زبان مدیران بخش خصوصی، حضور گسترده سپاه پاسداران را در صحنه های عمرانی به معنای سد تازه ای در برابر رشد بخش خصوصی دانسته بود.

مدت کوتاهی بعد از روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد، قرارگاه سپاه بدون مناقصه، پروژه خط لوله انتقال گاز عسلویه به سیستان و مرز پاکستان را بر عهده گرفت. ارزش تقریبی این پروژه تا مرز پاکستان به ۲.۲ میلیارد دلار می رسد در حالی که مطابق قانون واگذاری قراردادهای بالاتر از ده میلیون دلار باید با رعایت تشریفات مناقصه باشد.

بحث درباره شکل حضور سپاه در فعالیت های سازندگی ادامه دارد اما همزمان با اوج گیری تهدیدهای آمریکا بر سر پرونده تحقیقات اتمی ایران، سپاه با برگزاری مانورهای پی در پی از موفقیت برنامه هایش برای بالا بردن توان نظامی ایران خبر داده است.

فرماندهی برای جنگ احتمالی؟

رهبر ایران در ۱۰ شهریور ماه ۱۳۸۶ به دوره ۱۰ ساله مسئولیت یحیی رحیم صفوی پایان داد و محمدعلی جعفری فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه را با ارتقا از درجه سرتیپی به درجه سرلشگری به فرماندهی سپاه پاسداران منصوب کرد.

به گفته سرلشگر غلامعلی رشید، از فرماندهان سپاه، در سال های آغازین جنگ ایران و عراق، اولین عملیاتى که با استفاده از اصل غافلگیرى و بدون توجه به محورهاى مشخص جنگ هاى کلاسیک طراحى شده بود، توسط محمد علی جعفرى صورت گرفته بوده است.

برخی از تحلیلگران علت انتخاب آقای جعفری را به عنوان فرمانده سپاه، توانایی او در نحوه اداره کردن جنگ های نامتقارن در مقطع زمانی ای که تهدید نظامی علیه ایران شدت گرفته بود، می دانند.

هوشنگ حسن یاری، استاد کالج سلطنتی نظامی در کانادا می گوید که سپاه در سال های اخیر هرچند ساختار خود را به ارتش های کلاسیک جهان نزدیک کرده است اما همچنان قدرت عمده آن در دریا و زمین به تعریف ارتش های غیر کلاسیک نزدیک است.

آقای جعفری در مدتی که از دوره فرماندهی اش می گذرد دست به تغییراتی در ساختار سپاه زده و از جمله نیروی مقاومت بسیج را که بازوی مردمی سپاه عنوان می شود به زیر فرماندهی فرمانده کل سپاه پاسداران درآورده است.

همچنین تاکنون در این دوره، سپاه با هدف تمرکز زدایی و گسترده تر کردن اختیارات سپاه های استانی و تقویت رده های بسیج به ۳۱ سپاه استانی تقسیم شده است.

با این همه، تا پایان دوران ریاست جمهوری جرج بوش، علی رغم تهدیدات آمریکا، هیچ گونه تحرک نظامی علیه ایران صورت عملی به خود نگرفت و با روی کار آمدن باراک اوباما که سخن از گفت و گوی بدون پیش شرط با ایران می کند، به نظر می رسد شرایط تهدید نظامی از بالای سر ایران برداشته شده است.

اما اینک در آستانه سی سالگی تولد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، این نهاد به تازگی از فعالیت مرکزی موسوم به "مرکز جرایم سازمان یافته سایبری سپاه" خبر داده و وظیفه آن را برخورد با هرگونه فعالیت اینترنتی "ضد دین، ضد فرهنگ و براندازانه" توصیف کرده است.

اگر دوره اول تاسیس سپاه را عصر سازماندهی آن بدانیم و دوره فرمانده محسن رضایی را حضور در جنگ و سپس شرکت در بازسازی ایران، و دوران فرماندهی رحیم صفوی نیز عصر تثبیت و فعالیت های اقتصادی سپاه باشد، اینک دوره ای تازه برای سپاه آغاز شده که همانا حضور در فضای اینترنت هم هست؟

منبع : بی بی سی

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد